Yazar: Hamza Aslan
MERHAMET MEDENİYETİNİN SİMGELERİ: KUŞ EVLERİ
MERHAMET MEDENİYETİNİN SİMGELERİ: KUŞ EVLERİ
Osmanlıların merhameti meşhurdur. Yüce dinimizden
kaynağını aldıkları merhametten dolayı bir yerde Osmanlı medeniyetine, Merhamet
medeniyeti de diyoruz. Atalarımız
merhametlerinden dolayı sokak köpeklerinin yiyecek bulması, kanadı kırık
leyleklerin tedavisi, sıcak günlerde kuşların su içmesi hatta dağdaki aç kalan
vahşi hayvanlara et verilmesini düşünerek vakıflar kurmuşlardır. Tamda
burada mimaride cami, ev, konak, köşk yaparken güneş alan kısımlara merhamet medeniyetinin simgeleri: kuşevleri
yapmışlardır. Çeşmelerin kenarlarında yalaklara, mezar başlarına sırf
kuşlar su içsin diye küçük tekneler yapmışlardır.
Gurabahane-i
Laklakan
Gurabahane-i laklakan’ın ne olduğunu yeni nesil
bilmeyecektir. Leylek hastanesi demektir.
Günümüzde hala ayakta olan, yıkılmadan duran leylek hastanesi Bursa’dadır. Kanadı
kırık leylekleri tedavisi için yapılmıştır. Osmanlılarda kuş sevgisi meşhur
olduğundan, çoğu evde kuş beslenir. Çocukların onlarla arkadaşlık yapmaları
sağlanırdı. Kuşlar, leylekler, kırlangıçlar evlerin üzerine, bacasına yuva
yaparlardı. Kuşları kimse rahatsız etmezdi. Osmanlı cami mimarisinde tasarım
yapılırken kuş evlerinin ayrı bir yeri vardır. Kuş evlerinin faydası duvarların
kirlenmesi, asit sebebiyle gelecek zararlar önlenmekte idi. Kuş evlerinin asıl yapılma amacı, kuşların
orada yaşaması sebebiyle yapanın sevap kazanacak olmasıdır.
Kuş evleri sadece camiler için değil, han, kütüphane,
medrese, su kemeri gibi birçok bina yapılırken mutlaka düşünülür. Bu sayede çocuklara, gençlere kuş sevgisi
ve hayvanlara merhametli olunacağı öğretilmekteydi.
Kuş
Evlerinin Estetiği
Yapılan
kuş evleri binanın üzerinde sırıtmaz, aksine öyle zarif yapılmıştır ki, binaya
ayrı bir hava vermektedir. Yapılan kuş evleri günümüze kadar
intikal etmiştir. Örnek olarak İstanbul Eminönü’ndeki Yeni camide, Üsküdar’da Yeni
Valide Camii’nin üç cephesinde bulunmaktadır. İstanbul ve Anadolu’da birçok
evlerin duvarlarında kuş evi vardır. Bazıları ev yapılırken düşünülmüş, ya da
sonradan eklenmiştir. Estetiğe çok önem
verildiğinden, birkaç katlı gözlü olanların yanında cami veya saray şeklinde
inşa edilen kuş evlerine rastlanır. Kuş evlerinin yapılışı incelendiğinde
iki türlü teknik uygulandığını görüyoruz. Birinci teknikte direk duvara
oyularak yapılırdı. İkincisinde duvara direk monte edilir. Kapı ve pencere
detaylarına dikkat edilerek, çatı, kubbe ile de son rütuş verilerek
taçlandırılır.
Kuş
Evlerinin en güzel örnekleri
Sultan III Selim zamanında yapılan bütün eserlerde Kuş
evleri unutulmamıştır. Kuş evlerinin en örneklerine lalelideki Ragıp Paşa Kütüphanesindeki kuş evinde
rastlamak mümkündür. İşçilik ve duvar içine oyulmuş odaları ile en güzel
örneklerdendir. İstanbul’da Eyüp’teki Şah
Sultan Mektebinin önündeki sebilde yapılmış olan kuş evi iki katlı köşk şeklinde muhteşemdir. İstanbul’da yine güzel bir örnek Darphane’nin iç avlusundaki kuş
evi şato şeklinde farklı yapılmıştır.
İstanbul Eminönü’nde deniz cephesinde yer alan kuş
evlerine esnaf her sabah işe başlamadan yem atıp öyle başlarlarmış. Sevgili peygamberimiz “ Her canlı hayvana yapılan iyilikte sevap vardır” (Buhari) diye buyurmuşlardır. Kanuni
Sultan Süleyman Han ile zamanın Şeyh’ül İslamı Zenbilli Ali Efendi ile arasında
geçen karınca mevzu meşhurdur. Meyve ağaçlarını karınca sarması üzerine durumu
bir beyitle iletir:
Ağaçları
sarsa eğer karınca
Zarar
var mı karıncayı kırınca
Aynı şekilde Zenbilli Ali Efendi Padişaha cevap verir:
Yarın
hakkın divanına varınca
Süleyman’dan
alır hakkın karınca
Burada Kanuni Sultan Süleyman Han ile Şeyh’ül İslam
Zenbilli Ali Efendi arasında geçen bu olayda bile ecdadımızın merhameti
görülmektedir. Kuş evlerinin yapılmasında bile hayvan hakkına riayet vardır. Peygamber
efendimiz “Merhamet et ki, merhamet
olunasın” (Şira) “Yalnız insanlara değil, bütün mahlukata merhametli olmak
gerekir” (Taberani) Hadis-i şeriflerin mucibince Osmanlı medeniyeti, merhamet medeniyeti demektir. Simgesi de
kuşevleridir
Kod ÇeviriciKod Çevirici EmojilerEmojiler