Yazar: Erol Yıldız
Meddahlık, aslında tarihi geçmişi olan, Abbasiler zamanından günümüze kadar gelen bir meslektir. Kelime
anlamı olarak medheden demektir. Diğer bir deyişle meddahlara Kıssahan (kıssa
anlatan) da denirdi. Tarihsel olarak bakarsak, hükümdarlar ve ileri
gelenlerin yanında onu medheden, eğlenceli şekilde hikayeler, kıssalar anlatan
ve taklit yaparak eğlendiren kişilerin aldığı isim olmuştur. Sonrasında malum
müstakil ve itibarlı bir meslek ve sanat haline gelmiştir.
Hak
Dostum Hak!
Ramazan aylarının en çok sevilen ve rağbet edilen eğlencesi
meddah idi. Meddahlar aslında eğlendirirken, bazen de düşündürüp, ince alaylı
bir üslupla politik ve sosyal konularda eleştiriler yaparlardı. Bu görevi
günümüzde politika yazarları yapmaktadır. Ramazan aylarında teravih namazlarından
sonra bir kahvehanede faaliyetlerini ve gösterilerini yaparlardı. Ya da gösteri yapacakları bir alan onlara tahsis edilirdi. Meddahların
ünlü olanlarının programları önceden ilan edilirdi.
Kahvehaneler tıklım, tıklım dolar, çaydanlıklar fokur,
fokur kaynar. Nargileler bir taraftan tüttürülürken, çay servisleri yapılır. Çıraklar kalfalar çay servisine zor yetişirdi.
Zamanı geldiğinde meddah herkes görebilecek şekilde bir sandalyeye oturur.
Meddahın omzunda basma mendil elinde sopa, sopayı yere vurduktan sonra “Hak dostum hak” diye bağırır. Tekerleme söyleyerek anlatacağı hikaye veya konuya giriş yapardı. Elindeki
sopa meclisi susturmak ve onun yardımcı malzemesidir.(saz, süpürge, tüfek, at
gibi taklit amaçlı) Yanında taklidini yaptığı kişiye göre serpuşlar, tef gibi
eşyalarda bulundurur.
Sürç-i
Lisan
Meddahlık, Osmanlılardaki çoğu meslekte olduğu gibi usta–çırak
usulü vardır. Meddahların mimikleri, hafızası, zekaları göz alıcıdır. Çünkü
öyle hikayeler anlatırlar ki, onu dinleyenler çıt çıkarmadan dinlerler. Meddah deyip geçme! Meddahlar yalnız halkı eğlendiren değil
aynı zamanda dini ve milli geniş bir genel kültüre sahiptirler. Yani her şeyden anlarlar,
Edebiyattan, şiire, musikiden sanata hepsinden anlar. İnsan psikolojisine göre
sosyal durumları, politik meseleleri hatta bazen devlet adamlarını, ince alaylı
bir üslupla ama edepli bir şekilde eleştirirlerdi. Kendilerine kimse kızmaz,
sanata kıymet, hak söze kulak vermek gerektiği bilindiğinden bazen sosyal bir
yarayı devlet büyüklerine duyurma görevlerini de yapmış olurlardı. Yani muhalefetin görevini yapmış olurlardı. Anlatım
bitiminde “ Bir sürç-i lisan ettikse(dilimiz
sürçtü ise) affola” diyerek dinleyicilerden özür dileyip hikayenin veya
kıssanın sonunu bir neticeye bağlarlardı.
Meddahlarla ilgili ilgi çekici bir olayı da anlatmadan
geçemeyeceğim. Meddah Sururi, Meşrutiyet dönemi meddahlarındandır. Anlatım
yeteneği ve gücü çok fazla olduğundan uzun hikayeler arasına sıkıştırdığı
fıkralarla milleti gülmekten kırıp geçirirdi. Hele bir harem ağasının ud dersi
almasını Ermeni usta ve zenci taklidiyle anlatırdı. Dinleyenler çok gülerdi. Meddah
Sururi askere alınır ve talimler başladığında kumandan erleri hizaya sokup yapı
olarak biraz da şişman olan Sururi’yi en başa dikince erler kendilerine hakim
olamayıp gülme krizine giriyorlardı. Meğerse koğuşta yaptığı taklitleri dinleyen
erler, Sururi ne yaparsa, yapsın gülmekten kendilerini alamıyorlardı. Hiç bir şey yapmadan yüzlerine baksa gülüyorlardı. Sonunda eğitimden
alınır ve yazıcı yapılır.
Meddahlıktan
Talk- Show’a
Meddahların meşhur olanlarını sayacak olursak: “İncili çavuş, Tıfli, Dilencioğlu, Şekerci Salih,
Kör Osman, Aşık Hasan, Güzel Emin, Tesbihçioğlu Nazif, Muhasip Nuri, Kız Ahmed”
söylenebilir. Yakın zamanda yetişen
Meddahlığın son temsilcileri Bal Mahmut namıyla olan Mahmud Baler, Erol
Günaydındır. Aslında Meddahlığın günümüze güncellemesi, Talk- show olarak
yansıdığını söyleyebiliriz. Diriliş
Ertuğrul dizisinde Deli Demir çocukları toplayıp Türk milletinin destanlarını
anlatırken, meddahlık yaparak onlara geleneklerini, kültürlerini öğretmektedir. Bu açıdan bakıldığında meddahlığın tarihteki önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Günümüzde biraz da eğlenmek adına Osmanlılardaki tek kişilik tiyatro: Meddahlık yerini Talk – Show’a bırakmıştır.
Günümüzdeki tek kişilik tiyatro Talk-Show’a rağbet edilmekte, kalabalık bir
seyirci kitlesine de sahip bulunmaktadır.
Kod ÇeviriciKod Çevirici EmojilerEmojiler